የታዳጊዎች እና ወጣቶች ጤና ፕሮግራም

የሕዝብ ብዛት በኢትዮጵያ

በ 2016 የኢትዮጵያ ማዕከላዊ እስታቲስቲክስ ኤጀንሲ (CSA) የሕዝብ ትንበያ መሠረት ከ 10 እስከ 29 ባለው የዕድሜ ክልል ውስጥ የሚገኙ ታዳጊ ወጣቶች እና ወጣቶች ቁጥር 38,545,711 (19,466,543 ወንዶች እና 19,079,177 ሴቶች) ናቸው። ይህ የዕድሜ ቡድን ከጠቅላላው የኢትዮጵያ ሕዝብ 42 በመቶ የሚገመት ሲሆን ከ 10 እስከ 24 ዕድሜ ያላቸው ደግሞ 33 ከመቶው ናቸው። አብዛኛው የኢትዮጵያ ታዳጊ ወጣቶች እና ወጣቶች በገጠር ይኖራሉ (ከወንዶች 79 በመቶ እና 78 በመቶ ሴቶች)። በወጣት የዕድሜ ክልል ውስጥ ካሉት መካከል በገጠር አካባቢ የሚገኙት የአነስተኛ ዕድሜ ታዳጊዎች ቁጥር ይጨምራል። ከ 10 እስከ 14 ዓመት ባለው የዕድሜ ክልል ውስጥ ከ 81-82 በመቶ የሚሆኑት በገጠር የሚኖሩ ሲሆኑ ከ 25 እስከ 29 ዓመት ባለው የዕድሜ ክልል ውስጥ ከሚገኙ ወጣቶች መካከል 74-75 በመቶ የሚሆኑት በገጠር የሚኖሩ ናቸው። በኋለኞቹ ዕድሜዎች የከተማ ነዋሪዎች የመጨመር አዝማሚያ በጉርምስና እና በወጣትነት ወቅት ከገጠር ወደ ከተማ ፍልሰት ነፀብራቅ ሊሆን ይችላል።

 

የፖሊሲ ምላሾች

የእነዚህን የህብረተሰብ ክፍሎች ጤና እና ደህንነት ለማሻሻል የኢትዮጵያ መንግስት የወጣቶችን የጤና ፍላጎት ምላሽ ለመስጠት ተግቶ ይሰራል። የጤና ጥበቃ ሚኒስቴር የመጀመሪያውን ብሄራዊ የታዳጊ ወጣቶች እና የወጣቶች የስነ ተዋልዶ ጤና ስትራቴጂ (2006-2015) ለአሥር ዓመታት ያህል አዳብሮ ተግባራዊ አድርጓል እናም በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች እና ወጣቶች በተለይም በሴቶች የስነ ተዋልዶ ጤና ላይ ጉልህ መሻሻል ተመዝግቧል። የጤናው ዘርፍ ትራንስፎርሜሽን ዕቅድ (HSTP I) በኢትዮጵያ የታዳጊ ወጣቶች እና ወጣቶች የወሲባዊና ስነተዋልዶ ጤና ችግሮች ተጋላጭነትን እና አደጋን በመለየት ለወጣት ተስማሚ አገልግሎቶችን ተደራሽነትና አጠቃቀም አለመኖሩ ፈታኝ መሆኑን ያሳውቃል። ከHSTP ጋር በሚጣጣም መልኩ ሚኒስቴሩ የወሲባዊ ስነተዋልዶ ጤናን ፣ የአደንዛዥ ዕፅ መጠቀምን ፣ ተላላፊ እና ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን ፣ የተመጣጠነ ምግብን እና የአካል ጉዳቶችን ለመቅረፍ የወሰደውን ሁለተኛውን ብሔራዊ የታዳጊ ወጣቶች እና ወጣቶች ጤና ስትራቴጂ (2016-2020) አዘጋጅቶ አሰራጭቷል። ለክትትል ሂደት ወቅታዊ መረጃን ለመጠቀም እና ለስትራቴጂው ትግበራ የ 2016 DHSን ጨምሮ ያሉትን ሁለተኛ መረጃዎች በመጠቀም የመነሻ ስታቲስቲክስም ተዘጋጅቷል።

 

 

የታዳጊዎችና የወጣቶች ጤና አገልግሎት ሽፋን እና የአገልግሎት ሽፋን

በአሁኑ ወቅት ከሁሉም የጤና ተቋማት ውስጥ 44.7 የሚሆኑት ለወጣቶች ተስማሚ አገልግሎት የሚሰጡ ሲሆን ባለፉት ሁለት ዓመታት ውስጥ በጉርምስና ዕድሜ ላይ ባሉ የጤና አገልግሎቶች ላይ ሥልጠና የወሰዱ ቢያንስ አንድ ሠራተኛ ያላቸው 11% ብቻ ናቸው። የሰለጠኑ ሠራተኞች ያሉት ብዙ መገልገያዎች ያሉት ክልል ትግራይ (20 በመቶ) ፣ አማራ (17 በመቶ) እና ደቡብ (16 በመቶ) ናቸው። የጋምቤላ ክልል በታዳጊ ወጣቶች እና በወጣቶች ጤና አገልግሎት የሰለጠኑ ሠራተኞች ያሉበት እንዲሁም መመሪያው የሚገኝበት ተቋማት አልነበረውም። የጤና ጣቢያዎች የሰለጠኑ ሠራተኞች ወይም መመሪያዎች የሚገኙበት ዓይነት ተቋም ነበር። ከገጠር የመጡ ከ 90% በላይ የሚሆኑት ያገቡ ወንዶች የጤና ኤክስቴንሽን ሠራተኛ ለቤተሰብ ዕቅድ ምክክር እንዳልጎበኛቸው ሪፖርት አድርገዋል። ሴቶች በተለይም ከገጠር የመጡ ከሁሉም አነስተኛ አገልግሎት ያገኙ ናቸው።

 

የሞት ትንተና

በኢትዮጵያ በ10-29 ዓመታት ውስጥ ያሉ ታዳጊዎች እና ወጣቶች የየትኛውም ምክንያት አጠቃላይ የሞት መጠን ባለፉት አሥር ዓመታት ውስጥ በከፍተኛ ሁኔታ ማሽቆልቆል አሳይቷል። በተለይም የሴቶች ሞት (15-19 ዓመታት) በ 2000 ከነበረበት 4.89 ገደማ በ2016 ከግማሽ በላይ ወደ 2.2ሞቶች ከ1000 ሰዎች ዝቅ ብሏል። የሴቶች የሞት አደጋ የመራቢያ ዕድሜ ውስጥ ሲገቡ ከእርግዝና ጋር በተዛመዱ የጤና ችግሮች ምክንያት ይጨምራል። በሌላ በኩል ወንድ ታዳጊዎች እና ወጣቶች ለመንገድ አደጋዎች በመጋለጣቸውና በግለሰባዊ ግጭቶች ምክንያት የሞት አደጋቸው ከሴት አቻዎቻቸው አንጻር ተመጣጣኝ ባልሆነ ሁኔታ ይጨምራል። በ 2015 የዓለም ጤና ድርጅት ሪፖርት መሠረት በኢትዮጵያ ውስጥ ከ 10-19 ዓመት ዕድሜ ያላቸው ወንዶች ሞት ምክንያት የሆኑ አምስት ምክንያቶች፡ የታችኛው የመተንፈሻ አካላት ኢንፌክሽን፣ የማጅራት ገትር ፣ የተቅማጥ በሽታዎች ፣ ኤች አይ ቪ/ኤድስ እና የመንገድ አደጋዎች ናቸው። ከ10-14 ዓመት ዕድሜ ካላቸው ልጃገረዶች መካከል የታችኛው የመተንፈሻ አካላት ኢንፌክሽኝ፣ የተቅማጥ በሽታዎች ፣ ኤች አይ ቪ/ኤድስ ፣ አብረው የሚወለዱ፣ በተፈጥሮ የሚመጡ እና በብዛት ያልተለመዱ በሽታዎች እና የመንገድ አደጋዎች ዋነኛው የሞት መንስኤዎች ናቸው። የተቅማጥ በሽታዎች ፣ የእናቶች ሁኔታ ፣ LRTIS ፣ ኤች አይ ቪ/ኤድስ እና የሚጥል በሽታ በታዳጊ ዕድሜ ላሉ ልጃገረዶች የሞት መንስኤዎች ናቸው።

 

 

ሕመም

የወሲብ ስነተዋልዶ ጤና፣ ኤች አይ ቪ እና የአባላዘር በሽታዎች

በኢትዮጵያ በጉርምስና እና በወጣትነት ዕድሜ ክልል ውስጥ ዋነኞቹ የወሲብ እና የስነ ተዋልዶ ጤና ችግሮች ጥንቃቄ የጎደለው የወሲብ ድርጊቶች ፣ ያለዕድሜ ጋብቻ ፣ በዝቅተኛ ዕድሜ ልጅ መውለድ ፣ ያልታሰበ እርግዝና ፣ ደህንነቱ ያልተጠበቀ ፅንስ ማስወረድ እና ችግሮቹ እንዲሁም ኤች አይ ቪ ናቸው። ከ2016 EDHS የተገኘው መረጃ እንደሚያመለክተው በመጀመሪያው ጋብቻ ላይ ያለው አማካይ ዕድሜ ለሴቶች 17.1 ዓመት እና ለወንዶች 23.7 ዓመት ነው። በEDHS ዘገባዎች መሠረት ሴቶች ከወንዶች አንፃር የወሲብ ልምድ የመኖር ዕድላቸው ከፍተኛ ነበር ፣ ይህ ምናልባት በሴቶች ያለዕድሜ ጋብቻ ምክንያት ሊሆን ይችላል። የመጀመሪያ ጊዜ ፆታዊ ግንኙነት መካከለኛው ዕድሜ  በገጠር ሴቶች (18 ዓመት) ከሌሎች የጉርምስና እና የወጣት ምድቦች (21 ዓመት) ጋር ሲነፃፀር ዝቅተኛ ነበር። በግምት ከ7 ወንዶች 1 ወንድ (13-15%) ከ 18 ዓመት በፊት የጾታ ግንኙነት ሲፈጽም ፣ ከከተማ ሴቶች 27 % እና ከገጠር ሴቶች 52 % ዕድሜያቸው ከ 18 ዓመት በፊት የመጀመሪያ የጾታ ግንኙነት ያጋጥማቸዋል። ይህም የሴቶች ያለዕድሜ ጋብቻ ምክንያት ሊሆን ይችላል። ሆኖም ግን በርካታ የወሲብ አጋሮች ከሴቶች ይልቅ በወንዶች ዘንድ የተለመዱ ናቸው። ከከተሞች ወንዶች መካከል ሁለት ሦስተኛ (63 %) የሚሆኑት ከገጠር ወንዶች 44 % ጋር ሲነፃፀሩ ሁለት ወይም ከዚያ በላይ የሕይወት አጋሮች እንዳሏቸው ሪፖርት አድርገዋል። (የ AYH ስትራቴጂ -የመነሻ ስታቲስቲክስ ዘገባ)

 

በታዳጊዎች እና ወጣቶች መካከል ኤችአይቪ/ኤድስ እና የአባላዘር በሽታዎች

የEDHS 2016 ሪፖርት እንደሚያመለክተው ፣ በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶች እና ወጣቶች በተለይም በገጠር ሴቶች መካከል ያለው የኤችአይቪ አጠቃላይ ዕውቀት በጣም ዝቅተኛ ነው። የገጠር ሴቶች 16 % ብቻ የኤችአይቪ አጠቃላይ ዕውቀት የነበራቸው ሲሆን ከገጠር ወንዶች 38 % ፣ የከተማ ሴቶች 39 % እና የከተማ ወንዶች 48 % ናቸው። በአንፃሩ አብዛኛዎቹ ታዳጊ ወጣቶች እና ወጣቶች የኤች አይ ቪ በፈቃደኝነት የምክር እና ምርመራ (VCT) የት እንደሚያገኙ ያውቃሉ። ከ 90% በላይ የከተማ ወጣቶች VCT የት እንደሚያገኙ ሲያውቁ 82 % የገጠር ወንዶች እና 69% የገጠር ሴቶች ምርመራውን የት እንደሚያገኙ ያውቃሉ። አብዛኛው የከተማ ሴቶች (65 %) በVCT ይተመረመሩ ሲሆን፣ የከተማ ወንዶች (59 %) ይከተላሉ። በዚሁ ሪፖርት ውስጥ ባለፈው ዓመት 5.4% ፆታዊ ግንኙነት ያላቸው የከተማ ሴቶች እና 3.2% ፆታዊ ግንኙነት ያላቸው የገጠር ሴቶች የአባላዘር በሽታዎች(STI) ነበረባቸው።

 

በአሥራዎቹ ዕድሜ የሚከሰት እርግዝና እና የልጆች ጋብቻ

 

በኢትዮጵያ ውስጥ በአሥራዎቹ ዕድሜ ውስጥ የሚገኙ ብዙ እርግዝናዎች በጋብቻ ውስጥ ይከሰታሉ። በኢትዮጵያ ውስጥ የጋብቻ ሕጋዊ ዕድሜ 18 ዓመት ቢሆንም 14.1% የሚሆኑ ልጃገረዶች በ 15 ዓመት ፣ 40.3% ደግሞ በ 18 ዓመት ያገባሉ። በአገር አቀፍ ደረጃ ዕድሜያቸው ከ15-19 ከሆኑ ሴቶች 13% አስቀድመው ወልደዋል 2% ደግሞ የመጀመሪያ ልጃቸውን ነፍሰ ጡር ናቸው። በአሥራዎቹ ዕድሜ ውስጥ ልጅ መውለድ በገጠር ከከተሞች ይልቅ (15 vs 5%) በጣም የተለመደ ነው። እንዲሁም ከክልል ክልል ይለያያል፤ በአፋር (23%) ፣ በሶማሌ (19%) እና በአዲስ አበባ ዝቅተኛው (3%) ነው። የልጆች ጋብቻ እና በአሥራዎቹ ዕድሜ የሚከሰት እርግዝና ልጃገረዶች ከድህነት ለማምለጥ ባላቸው ዕድል ላይ ጠንካራ ተፅእኖ አለው።

 

የታዳጊዎች አመጋገብ

የታዳጊ ወጣቶች አመጋገብ በጉርምስና ዕድሜ ላሉ ወጣቶች በተለይም በፈጣን ዕድገታቸው ምክንያት ለምግብ ዕጥረት በቀላሉ ተጋላጭ ለሆኑት ሴት ልጆች በጣም አስፈላጊ የህዝብ ጤና ችግር ነው። የሴቶች የወር አበባ የሚጀምርበት ጊዜ እንደመሆኑ መጠን እንደ አይረን ያሉ አስፈላጊ ንጥረነገሮች ለእድገታቸው በጣም አስፈላጊ ናቸው። ሥር የሰደደ የምግብ እጥረት እና የአይረን እጥረት የሚያስከስተው የደም ማነስ በኢትዮጵያ ታዳጊ ልጃገረዶች ዘንድ በጣም የተለመዱ የምግብ እጥረት ዓይነቶች ናቸው። ዕድሜያቸው ከ15-19 ዓመት የሆኑ እርጉዝ ያልሆኑ ልጃገረዶች  መካከል 36% ሥር የሰደደ የምግብ እጥረት አለባቸው (BMI <18.5) እና በተመሳሳይ ዕድሜ ውስጥ የደም ማነስ ቁጥር 13% ነው። ከዚህ ጋር ትያይዞ በዚህ የዕድሜ ክልል ውስጥ የሚገኙ 2.2% ልጃገረዶች እና 0.3% ወንዶች ከመጠን በላይ ውፍረት አላቸው። በብሔራዊ የ AYH መነሻ ስታቲስቲክስ ዘገባ መሠረት ከ 15 እስከ 19 ዓመት ዕድሜ ያላቸው ሴቶች አንድ አራተኛ (23 %) ያህል ዝቅተኛ ክብደት እንዳላቸው ይቆጠራሉ። በገጠር ከ 15 እስከ 19 ዓመት ዕድሜ ካላቸው ልጃገረዶች 31 % ክብደታቸው ዝቅተኛ ነው። በንጽጽር ከ 15 እስከ 29 የከተማ ሴቶች 17 % ክብደታቸው ዝቅተኛ ነው። የከተማው ሕዝብ መጠነኛ ቁጥር ከመጠን በላይ ውፍረት ያላቸው ሰዎች አሉበት። 1 ከ 7 የከተማ ሴቶች (14 %) ከመጠን በላይ ክብደት እንደሆኑ ተደርገው ይወሰዳሉ።

 

የአደንዛዥ ዕፅ ሱስ እና የአእምሮ ጤና

በኢትዮጵያ በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶችና ወጣቶች በብዛት የሚጠቀሙባቸው ሱስ የሚያስይዙ ነገሮች ሲጋራ፣ አልኮልና ጫት ናቸው። እንደ EDHS 2016 ዘገባ በጉርምስና ዕድሜ ላይ ካሉ ልጃገረዶች 36.8% እና በ15-19 ዓመት ዕድሜ ውስጥ ከሚገኙ ታዳጊ ወንዶች 43.3 % ባለፈው ወር ስድስት ጊዜ ወይም ከዚያ በላይ ጊዜ አልኮል ጠጥተዋል። በወጣቶች እና በታዳጊ ወጣቶች መካከል የጫት ፍጆታ ብሔራዊ ቁጥር 51% ሲሆን በወንዶች (56.5%) በሴቶች ደግሞ (36.6%) ነው። በኢትዮጵያ ውስጥ የአእምሮ ሕመም ከበሽታ ሸክም አንፃር ተላላፊ ካልሆኑ በሽታዎች ውስጥ እየመራ ነው።  በልጅነት ዕድሜ ከ12-25% የሚገኙ የአእምሮ ሕመሞች በጤናው ዘርፍ ከፍተኛ ሸክም ያደርጋቸዋል።

 

ስልቶች እና መመሪያ

• ብሔራዊ ታዳጊዎች እና የወጣቶች ጤና ስትራቴጂ (2016-2020)
• ለብሔራዊ ታዳጊዎች እና ለወጣቶች ጤና ስትራቴጂ መሠረታዊ ስታቲስቲክስ (2017)
• የወጣቶች ተሳትፎ መመሪያ

 

የፕሮግራም ሀሳቦች

• የተሟጋችነት እና የግንዛቤ ፈጠራ ፕሮግራም - ብሔራዊ ታዳጊዎች እና የወጣቶች ጤና መድረክ
• ለወጣቶች ተስማሚ የጤና አገልግሎት ፓኬጆችን በመተግበር ለወጣት ምላሽ ሰጪ ተቋማት
• በህይወት ክህሎት ትምህርት ወጣት ታዳጊዎችን ማጎልበት
• ጥራት ያለው የጤና አገልግሎት ተደራሽነት
• ትርጉም ያለው የወጣት ተሳትፎ
• ባለብዙ ገጽታ ቅንጅት እና ትብብር